Natychmiast uprzątać ulice!

Dzisiejsze zdjęcie, znalezione na portalu aukcyjnym ebay.com, wykonano 15 września 1939 po jednym z niemieckich nalotów. W komentarzu amerykańskiego korespondenta do tej fotografii  pojawia się powtarzany wówczas bardzo często apel Polskiego Radia o natychmiastowym sprzątaniu gruzu z ulic.

Identyfikacja tego zdjęcia nie była specjalnie trudna, ale też nie o wyczyn tutaj chodziło (nigdy nie chodzi!), ile o złożenie w jedną opowieść pewnego wojennego epizodu. Zdjęcie wykonano z okna budynku przy ul. Obozowej 76, który został zbombardowany podczas oblężenia Warszawy. Ujęcie wykonano w kierunku południowym, po drugiej stronie ulicy widzimy blok przy ul. Obozowej 83 i fragment nr 85. Na ortofotomapie ujęcie to przedstawia się następująco:

Kilka lat temu w archiwum Uniwersytetu Wisconsin w Milwaukee odnaleziono kilkadziesiąt zdjęć z Warszawy: LINK, wśród których znalazło się również zdjęcie zniszczonego budynku przy Obozowej 76, wykonane od strony ulicy: LINK. Fotografie te zostały zrobione przez Harrisona Formana, amerykańskiego dziennikarza, dokumentalistę i podróżnika, korespondenta wielu amerykańskich pism, jednego z nielicznych zachodnich dziennikarzy, którzy pozostali w Polsce w pierwszych tygodniach II wojny światowej. W drugiej połowie września 1939 Amerykanin przez Rumunię ewakuował się z Polski, wywożąc rolki negatywów, na których utrwalił życie codzienne, przygotowania do wojny oraz obronę Warszawy podczas niemieckiego oblężenia. Cześć zdjęć ukazało się jesienią 1939 w amerykańskiej prasie m.in. w "The New York Post", "The New York Daily News" oraz magazynie "Travel". Część opublikowano po raz pierwszy. Kolekcja fotografii została przekazana przez autora do Biblioteki Amerykańskiego Towarzystwa Geograficznego, która obecnie znajduje się na Uniwersytecie w Milwaukee. Z dużym prawdopodobieństwem, zdjęcie znalezione na ebay'u także pochodzi z kolekcji Formana.

Na obu zdjęciach  mieszkańcy osiedla TOR na warszawskim Kole nie porządkują jednak ulicy, ale starają się prawdopodobnie uratować z gruzów resztki majątku, a może i ciała zasypanych bliskich. Mimo zagrożenia nalotami systematycznie wywożą taczkami gruz i segregują drewniane elementy konstrukcji. Pracują bez pośpiechu, rozważnie, tak, aby nikogo nie przywaliła naderwana konstrukcja budynku. Z drugiej strony ulicy Obozowej, całej sytuacji przygląda się z pewnym niepokojem spora grupa ludzi, głównie kobiet, przejęta zapewne niepewnością, co też nowego przyniosą kolejne dni.

Mimo poważnego zniszczenia, budynek przy Obozowej 76 odbudowano jeszcze podczas okupacji, co widzimy na fotoplanie z roku 1945. Obecnie na ścianie tego bloku wisi tablica pamiątkowa, poświęcona mieszkańcom osiedla, którzy zginęli we wrześniu 1939 roku: LINK.

(P)

PS. Już po napisaniu postu natrafiłem na kolejne zdjęcie z 15 września 1939, wykonane na sąsiednim podwórzu, między blokami Obozowa 74 i 76: LINK. Ujęcie także w kierunku południowym, w tle widoczne podwórze po drugiej stronie ulicy, między blokami 79 i 81 (po prawej), którego perspektywę zamyka skrzydło gmachu szkoły przy ul. Ożarowskiej 71: LINK.