Wędrówki z „Agatonem”

Fotografia Stefana Bałuka, pochodząca z albumu: (Roz)poznaj Warszawę 39-45, MPW, 2009, s. 96, to obrazek dość znany i często pojawiający się w różnych powstańczych publikacjach. Opisywany bywa różnie, zazwyczaj lokalizacja nie jest podawana, albo jak tu, mowa jest o "okolicy placu Kercelego na Woli". Zacznę od tego, że oryginalny kadr, który wygląda następująco: LINK, został w tej publikacji przycięty (podobnie jak reszta zdjęć), ze względu na "zamysł artystyczny" i format albumu. Takie przycięte zdjęcia może i ładnie prezentują się w książce, jednak jest to dość mocna ingerencja w autorskie dzieło fotografów i niebezpieczne żonglowanie dokumentem historycznym wedle własnego "widzimisię". Nie wspominając o tym, że każdy przycięty milimetr może mieć kolosalny wpływ na rozpoznanie miejsca.

Ale zostawmy tę sprawę na boku. Wielokrotnie  przymierzałem się do tego zdjęcia, ale w żaden sposób nie mogłem dopasować go do placu Kercelego i jego najbliższej okolicy. Po pewnym czasie uznałem jednak, że nie musi to być beznadziejna sprawa, wszak wiemy w przybliżeniu, którędy swoją wędrówkę odbył patrol Stanisława Jankowskiego „Agaton”. Grupa powstańców pod jego dowództwem wyruszyła z cmentarza ewangelickiego dążąc do Śródmieścia m.in. przez ulicę  Chłodną, a dalej Wronią na plac Kazimierza Wielkiego. Towarzyszył im Stefan Bałuk i podczas całej wędrówki wykonywał fotograficzną dokumentację pierwszych dni ogarniętej powstaniem Warszawy.

Na zdjęciu (tym nieprzyciętym) widać słup trakcji tramwajowej tzw. „lirę”, stojącą prostopadle do ulicy, na której stał fotograf. W poszukiwanej okolicy w grę wchodził ulica Towarowa lub Okopowa. Towarową od razu odrzuciłem z uwagi na kształt i rozmieszczenie słupów trakcyjnych. Należało przeszukać okolicę Okopowej. W identyfikacji pomogła mi ulica po drugiej stronie Okopowej z charakterystyczną zabudową . 

W galerii forum Kolejka Marecka znajduje się zdjęcie z  roku 1941 przedstawiające ulicę Dzielną przy Okopowej LINK. Na obu zdjęciach widzimy te same elementy, niski jednopiętrowy budynek, za którym wznosi się szczytowa ściana czteropiętrowej kamienicy z widocznym charakterystycznym motywem. Z analizy ortofotomapy wynika, że zdjęcie zostało wykonane na rogu ulicy Mireckiego i Okopowej. Budynek przy którym stoi "Agaton" nosił adres Okopowa 41 / Mireckiego 1, przed wojną mieściła się tu Fabryka Opakowań Blaszanych "Mieczysław Eilstein i S-ka".

Przy okazji tej identyfikacji udało mi się ustalić lokalizację kilku zdjęć przedstawiających powstańców na tle drewnianej zabudowy a opisywanych enigmatycznie „powstańcy na Woli”. Jedno z tych zdjęć znajduje się w zasobach Narodowego Archiwum Cyfrowego: LINK. Za pomocą pewnych prostych sztuczek z programem graficznym udał mi się wyostrzyć widniejącą w tle zabudowę. Widoczne elementy pasują do budynków znajdujących się na rogu Dzielnej i Okopowej.

Wynika z tego, że zdjęcia z Powstańcami wykonano w ogrodach RGO przy Okopowej 37/39 na tyłach  narożnej kamienicy Okopowa 41 / Mireckiego 1, widocznej na zdjęciu z "Agatonem".

Identyfikacja miejsc uwiecznionych na zdjęciach to nie "sztuka dla sztuki" i rozrywka dla znudzonych internautów. To przede wszystkim wyraz pewnej potrzeby docierania do prawdy historycznej i autentycznego poznania wydarzeń, scenerii i bohaterów tamtych chwil.

(D)