Dokąd zmierza ludność cywilna?

Dzisiejszy przypadek pokazuje jak, w gruncie rzeczy prosty do opisania obrazek, na skutek dziwnej pomyłki, żyje sobie swym własnym żywotem "źle podpisanym". Pewnie nigdy bym się nim nie zajął, gdyby nie fakt, że ten niewłaściwy opis nadal jest bezmyślnie powielany w różnych publikacjach. Rzecz dotyczy bowiem bardzo znanych zdjęć autorstwa Sylwestra Brauna, ukazujących exodus ludności cywilnej, w ogarniętej powstańczymi walkami Warszawie. Fotografie te można zobaczyć w wielu publikacjach dotyczących powstania warszawskiego.

Fotograf przekazał cały swój dorobek do Muzeum Historycznego m. st. Warszawy i zapewne tam, przy opracowywaniu zbioru doszło do pierwszej pomyłki. W albumie zdjęć Reportaże z Powstania Warszawskiego, KAW, 1983 na stronie 335 mamy takie zdjęcia:

Opisano je następująco: Kapitulacja. Długi wąż ludzi ciągnie ul. Kruczą w stronę Al. Jerozolimskich. Upadek Powstania.

Na tym nie koniec. Zapewne sugerując się opisem z MHW, jedno z tych zdjęć opisane zostało w zasobach NAC bardzo szczegółowo: Ludność cywilna zmierza ulicą Kruczą w kierunku Alej Jerozolimskich. Widoczna perspektywa ulicy Kruczej przed skrzyżowaniem z ulicą Hożą i poza tym skrzyżowaniem. Na pierwszym planie po lewej kamienica narożnikowa Krucza 27/Hoża 19. Za nią kamienica narożnikowa Krucza 29/Hoża 24. Na pierwszym planie po prawej kamienica Krucza 22, za nią kamienica Krucza 24 z charakterystycznym wysuniętym frontem od wysokości pierwszego piętra.

 

Ktoś z pewnością włożył wiele trudu, żeby to tak opisać, ale jak i gdzie zobaczył te wszystkie opisane przez siebie budynki i jakim cudem je dopasował, pozostanie już tylko jego tajemnicą. Choć opis ten brzmi pozornie fachowo, brakuje mu jakiegokolwiek merytorycznego uzasadnienia. Ktoś coś wymyślił, ale czy zadał sobie trud, aby sprawdzić swój pomysł? Wątpię. To wyssana z palca pseudoidentyfikacja, która rozsypuje się jak domek z kart, po obejrzeniu chociażby prawdziwej kamienicy Krucza 24: LINK, która miała rzekomo "wysunięty front od pierwszego piętra".

Takie karkołomne wyczyny przy opracowywaniu zdjęć zdumiewają, ale człowiek już nie jedno w życiu widział i czytał. Bezmyślne powielanie opisów zawsze będzie prowadzić do tego rodzaju "kiksów". A do właściwej identyfikacji miejsca wystarczyło zaledwie 5 minut. Na zdjęciach Sylwestra Brauna rzeczywiście widzimy perspektywę ul. Kruczej, ale jest to widok ze środka Alej Jerozolimskich w kierunku południowym. Na pierwszym planie po lewej stronie widzimy narożną kamienicę Al. Jerozolimskie 13 / Krucza 48: LINK.

W roku 2012 DSH i Ośrodek KARTA wydały bardzo ciekawą broszurę pt. Mieszkańcy Warszawy w czasie Powstania 1944. Na stronie 66 umieszczono jedno z tych zdjęć, znów powielając "raz na zawsze" ustalony podpis:

Opisując stare zdjęcia warto choć trochę interesować się historią. A jeśli się czegoś nie wie, trzeba sięgnąć po literaturę fachową, gdzie można wyczytać, np. to, w jakich miejscach Warszawy odbywało się przejście "do niewoli". Już taka wiedza pozwala na właściwe ustalenie kierunku marszu ludności cywilnej. Widoczna na zdjęciach kolumna warszawiaków idzie ze Śródmieścia Północnego, przekracza Al. Jerozolimskie i zmierza ul. Kruczą w stronę ul. Koszykowej, by dalej idąc ku Marszałkowskiej dotrzeć do ul. Śniadeckich i wreszcie na pl. Politechniki, gdzie następowało przejście na stronę niemiecką. Zdjęcia te wykonano rzeczywiście już chyba po kapitulacji powstania. Przyglądając się uważnie fotografiom, wypatrzymy tu także postacie z biało-czerwonymi opaskami żołnierzy AK.

(P)