Wrześniowa złomownia

Prezentowane dziś zdjęcie pojawiło się w roku 2015 na portalu aukcyjnym Ebay.de i opisane było jako "ruiny fabryki w Warszawie":

Widoczny na zdjęciu w tle nieukończony, nowoczesny budynek przemysłowy ma bardzo charakterystyczny wygląd, ale nie pamiętałem go z jakichkolwiek innych znanych mi zdjęć Warszawy. Składowisko złomu widoczne na pierwszym planie mogłoby wskazywać na jakąś hutę, co czyniło lokalizację warszawską jeszcze bardziej wątpliwą. 

Dopiero kilka lat później, przeglądając inne zdjęcia na tym samym portalu, zwróciłem uwagę na słabo widoczną zza drzew żelbetową konstrukcję, do złudzenia przypominający obiekt z zagadkowego zdjęcia.

Tym razem z lokalizacją nie było większych problemów - zdjęcie wykonano z wiaduktu Mostu Poniatowskiego, a w centrum kadru widoczny jest charakterystyczny gmach ZUS przy ulicy Czerniakowskiej 231. Żelbetowy budynek musiał więc mieścić się na terenie gazowni przy ulicy Ludnej. Jest on dobrze widoczny na ortofotomapie z roku 1945 – dzięki solidnej konstrukcji przetrwał okupację i powstanie warszawskie w całkiem dobrym stanie.

Złomownia znajdowała się już za płotem Gazowni, na terenach należących do firmy Lilpop, Rau i Loewenstein. Większość zabudowy tej fabryki rozebrano jeszcze przed wojną. Ruina widoczna przy prawej krawędzi identyfikowanego zdjęcia jest pozostałością jednego z budynków fabrycznych. Żelbetowy budynek należący do Gazowni widać także na jednym ze zdjęć prezentowanych w serwisie NAC (sygnatura 3/13/0/-/15):

Kubie udało się odszukać bardzo ciekawe materiały dotyczące tego budynku. Otóż, zgodnie z notatką zamieszczoną przez "Dziennik Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie" (1938 nr 67-68, str. 14-15) miał on pomieścić Warsztaty i Centralę Gazomierzy:

Zdjęcie makiety tego budynku zamieścił także "Przegląd Techniczny" w numerze 24/25 z 1938:

Przed wojną udało się wybudować tylko jedno, z dwóch planowanych skrzydeł. Jak widać na identyfikowanym zdjęciu, nie udało się go jednak ukończyć. Nowa zabudowa Gazowni była tylko częścią szeroko zakrojonego planu przebudowy tej części Powiśla. Planowano reprezentacyjną dzielnicę, wytyczenie nowych ulic i terenów zielonych. Więcej informacji na ten temat znaleźć można na profilu Warszawski Modernizm: LINK.

Warsztaty Gazowni okazały się jedynym zrealizowanym elementem tego zupełnie dziś zapomnianego planu przebudowy. Budynek otrzymał po wojnie adres Kruczkowskiego 2 i ciągle był wykorzystywany przez Gazownię Warszawską. Wielokrotnie mijałem go idąc ulicą Ludną; mimo pokaźnych rozmiarów nie rzucał się jednak w oczy i nigdy nawet nie pomyślałem, że jest to budynek przedwojenny. Można go jeszcze wypatrzyć za zasłoną drzew na najstarszym z dostępnych zdjęć w serwisie Google Street View z roku 2009: LINK.

Rozebrano go kilka miesięcy później - w tym miejscu powstało następnie osiedle apartamentowców. Stojący obecnie u zbiegu Ludnej i Kruczkowskiego gmach odziedziczył adres Kruczkowskiego 2 i ciągle mieszczą się tam biura Gazowni. To ostatni ślad "gazowej" historii tego miejsca, historii, która liczy sobie ponad 160 lat.

(nuro, K)