Dom za wysokim murem

Prezentowane dziś zdjęcie oczekiwało na swoją identyfikację od wielu lat:

Po raz pierwszy zetknąłem się z nim, gdy posłużyło jako zagadka w Quizie na forum Wojenne tajemnice - Warszawa i okolice: LINK. Już wówczas jego opis wydawał się wątpliwy, ale krótka dyskusja nie doprowadziła do wyjaśnienia tajemnicy. Skopiowałem więc zdjęcie do katalogu "Niezidentyfikowane" i mimo wielokrotnie ponawianych prób, przez wiele lat nie poczyniłem żadnych postępów.

Ku swojemu zaskoczeniu, przeglądając jeden z ostatnich numerów "Stolicy" (1-2/2017) na stronie 47 zauważyłem nieco inne zdjęcie tego budynku: LINK.Tym razem podpis wyglądał wiarygodnie - to tzw. Dom Etapowy na ulicy Przebieg 3. Była to instytucja o charakterze aresztu, w którym osadzano zatrzymanych na ulicach Warszawy żebraków. Oczekiwali tam na proces i ewentualne przeniesienie do domu pracy przymusowej lub szpitala. Więcej informacji na temat tej instytucji znaleźć można we wspomnianym numerze "Stolicy". Nauczony doświadczeniem przystąpiłem do weryfikacji podpisu. Tym razem sprawa okazała się prosta - górne piętra, z charakterystycznymi podwójnymi oknami na poddaszu widać na jednym z niewielu istniejących zdjęć kładki getta nad ulicą Przebieg: LINK.

Kiedy przygotowywałem niniejszy artykuł, Piotr odszukał zagadkowe zdjęcie w archiwum NAC: LINK. Rzuca to pewne światło na długą historię pomyłek w opisywaniu tej fotografii. Zdjęcie pochodzi z archiwum Ilustrowanego Kuriera Codziennego i najprawdopodobniej już w momencie włączania do tego zespołu zostało błędnie opisane jako Urząd Śledczy Komendy Policji Państwowej m.st. Warszawy. W rzeczywistości Urząd Śledczy mieścił się przez cały okres międzywojenny na ulicy Daniłowiczowskiej 3. Komuś najwyraźniej skojarzył się wysoki mur z drutem kolczastym i "3" w adresie i pomyłka gotowa. Z archiwum IKC błędnie opisane zdjęcie trafiło do Archiwum Dokumentacji Mechanicznej (poprzednika NAC), stamtąd do książki Pod komendą "Gozdawy", a następnie do Quizu na forum Wertrewa. Żeby sprawę jeszcze bardziej zagmatwać podpis w książce brzmiał: 'Ul. Daniłowiczowska, Centralny Areszt Śledczy, czasowa kwatera dowództwa pododcinka kpt. "Gozdawy". Areszt Śledczy mieścił się jednak na Daniłowiczowskiej 7, więc "3" na murze zupełnie do tego miejsca nie pasowała.

Budynek na ulicy Przebieg 3 uległ zniszczeniu w czasie Powstania Warszawskiego. Do dziś pozostało po nim tylko kilka fotografii i ciekawa zagadka, którą po latach udało się wreszcie rozwiązać.

(nuro)