Zapomniana reduta

W dzisiejszej odsłonie zapraszamy do lektury tekstu naszego stałego już współpracownika – Kolegi nuro.

Prezentowane powyżej zdjęcie z września 1939 roku pojawiło się na portalu aukcyjnym Ebay.de ponad dwa lata temu. Początkowo zagadka wydawała się prosta - potężne gmaszysko o charakterystycznym kształcie, ze śladami ostrzału z broni maszynowej musiało znajdować się na linii bezpośredniego natarcia oddziałów niemieckich. Najbardziej prawdopodobnym miejscem do poszukiwań wydawała się Ochota, gdzie na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych powstało wiele podobnych budynków. Pierwsze skojarzenie to dom na rogu Opaczewskiej i Grójeckiej, przy którym znajdowała się słynna barykada broniąca dostępu do Ochoty: LINK. Budynek ten posiadał otwarte od południa podwórko w kształcie litery 'U' i ślepe ściany szczytowe ze śladami ostrzału, ale porównanie z istniejącymi zdjęciami wykluczyło tę lokalizację. Dalsze poszukiwania w rejonie ulicy Opaczewskiej i Szczęśliwickiej nie przyniosły rezultatu. Podobnego budynku nie udało się także znaleźć w innych rejonach miasta położonych na linii niemieckiego natarcia (np. na Mokotowie).

W rozwiązaniu zagadki dopomógł szczęśliwy przypadek. Przeglądając zdjęcia z Archiwum Narodowego USA: LINK, zwróciłem uwagę na serię doskonałej jakości zdjęć, pokazujących płonącą Warszawę fotografowaną z okolic Okęcia. Niektóre ze zdjęć (wykonane z użyciem teleobiektywu) pokazują ze szczegółami teren pomiędzy zbiornikami gazowni na Woli, a zajezdnią tramwajową na ulicy Opaczewskiej.
Ten rejon najlepiej widoczny jest na poniższym ujęciu: LINK Zainteresowała mnie usytuowana mniej więcej pośrodku kadru kamienica, wysunięta daleko na zachód przed linię zabudowy ulicy Opaczewskiej i Szczęśliwickiej:

Początkowo nie skojarzyłem tego budynku z identyfikowanym zdjęciem, ale obecność dużej kamienicy w tym miejscu była dla mnie sporym zaskoczeniem i postanowiłem się jej bliżej przyjrzeć. Dość szybko udało się ustalić, że prezentowana powyżej seria zdjęć została wykonana z dachu budynku o dzisiejszym adresie Al. Krakowska 169, co w połączeniu z innymi punktami orientacyjnymi widocznymi na zdjęciach pozwoliło określić dokładną linię, na której powinna znajdować się interesująca nas kamienica. Po sprawdzeniu fotoplanu 1945 okazało się jednak, że na wykreślonej linii brak dużych budynków, a najbliższe znajdują się dopiero na Woli, przy ulicy Brylowskiej. Ponieważ kamienica nie wydaje się aż tak oddalona, sprawdziłem fotoplan ponownie, tym razem zwracając uwagę na ślady wyburzeń. Jednym z wytypowanych w ten sposób miejsc był rejon obecnej ul. Bitwy Warszawskiej, niedaleko ronda Zesłańców Syberyjskich. Ku mojemu zaskoczeniu po włączeniu warstwy z roku 1935 na fotoplanie ukazał się cień potężnego budynku, sterczącego niczym samotne zamczysko pośrodku pustego pola pomiędzy ul. Bema i Szczęśliwicką, przy projektowanej ul. Połanieckiej:

Co więcej, otwarte podwórko w kształcie litery 'V' od razu przypomniało mi o zdjęciu oczekującym od dłuższego czasu na identyfikację. Wprawdzie na wykonanym z Al. Krakowskiej ujęciu nie widać zbyt wielu szczegółów, ale charakterystyczny układ trzech białych wywietrzników nad klatką schodową nie pozostawiał wątpliwości - to ten sam budynek! Spoglądając na ślady ostrzału widoczne na jego ścianach, można domniemywać, że we wrześniu 1939 był broniony przez polską załogę. Wrześniową zawieruchę przetrwał w niezłym stanie, mimo to został w czasie okupacji rozebrany do fundamentów. Na fotoplanie 1945 widać już tylko niekształtną plamę, w której z trudem można dopatrzyć się zarysu budynku. Podobny widok pokazują zdjęcia lotnicze z lipca 1944, więc zagłada budynku nastąpiła na długo przed Powstaniem Warszawskim. Po wojnie popadł w kompletne zapomnienie i dopiero przypadkowe zdjęcie pozwoliło przypomnieć jego historię. Dziś w tym miejscu znajduje się parking przed kręgielnią "Arco" przy ul. Bitwy Warszawskiej 19: LINK. Po kamienicy nie pozostał najmniejszy ślad, przypominający o tym, że w latach trzydziestych XX wieku stał tu potężny budynek mieszkalny, świadek bohaterskiej obrony miasta podczas niemieckiej inwazji.

nuro


PS. W uzupełnieniu, załączam fragment niemieckiego zdjęcia, na którym w tle widać ten budynek: LINK.

(F)