Powstańcy na Pradze

Zdjęcie z albumu W czterdziestolecie zwycięstwa, KAW, 1985, s.42 - opisane lakonicznie "Powstańcy warszawscy" przez długi czas nie dawało mi spokoju. Wszelkie próby lokalizacji miejsca nie przynosiły efektów. Próbowałem różnych metod, sposobów i pomysłów, ale za każdym razem moje piętrowe hipotezy upadały jak domki z kart. Ze względu na umundurowanie powstańców i bruk na ulicy typowałem początkowo rejon Powiśla, potem Solca i Czerniakowa, ale zabudowa żadnej z ulic nie pasowała do tej na zdjęciu. Postanowiłem w końcu pokazać zdjęcie chłopakom z naszego Zespołu, licząc na to, że ich wiedza i opatrzenie wniesie jakieś nowe światło do sprawy.

Nie myliłem się, niebawem Darek podesłał inne zdjęcie, bardzo podobne w klimacie i jak się okazało po drobiazgowej analizie, przedstawiające tę samą grupę powstańców, prawdopodobnie na tej samej ulicy, tylko zrobione w innym kierunku:

Zdjęcie pochodzące z książki Roberta Forczyka, Warsaw 1944. Poland's bid for freedom, Osprey Publishing, London, 2009, s. 39, opisano jako "jednostka AK na Pradze podczas powstania warszawskiego". Pierwszą moją reakcją było spore niedowierzanie - ale ponieważ na terenie Pragi powstanie objęło dosłownie kilka ulic i rozrzuconych na prawym brzegu miasta punktów, sprawdzenie ich nie zajęło wiele czasu. Już po chwili miałem gotowe rozwiązanie. To rzeczywiście Praga! Obie te fotografie wykonano na ul. Białostockiej. Pierwsze zdjęcie zrobiono w tym miejscu: LINK1, a drugie parę metrów dalej: LINK2.

Ale to nie koniec zagadki. Czy zdjęcie rzeczywiście wykonano 1 sierpnia 1944? Jeśli tak, byłyby to bodaj jedyne fotografie powstańcze z terenu Pragi! A może jest to jakaś powojenna inscenizacja? Tylko kto, i po co zadawałby sobie trud z wykonaniem takich zdjęć? Czemu miałyby służyć? Sowieckiej propagandzie? W jaki sposób? Może to jakiś powstańczy oddział, który ujawnił się po wyzwoleniu Pragi i przyłączył do berlingowców, aby iść z pomocą na lewy brzeg? Tyle że w takim przypadku, pewnie widzielibyśmy go w "braterskim" towarzystwie żołnierzy 1 DP im. Tadeusza Kościuszki, albo nawet krasnoarmiejców. A może to kadry z planu filmowego? Też raczej nie, wystarczy obejrzeć choćby fragment serialu "Kolumbowie, rocznik 20", by przekonać się, jak teatralnie poubierani są aktorzy, grający tam powstańców. Przez głowę przemknął mi cały szereg przeróżnych pytań i wątpliwości, ale do jednoznacznej odpowiedzi nie udało mi się dojść. Być może to rzeczywiście powstańczy oddział z Pragi, a to, że kręci się w kółko przed obiektywem, świadczyć może nie tyle o "ustawieniu" całej sceny, bo to dość oczywiste, ile o skąpym skrawku opanowanego przez siebie terenu.

(P,D)