Zagadkowy tunel

Powyższe zdjęcie pojawiło się w ostatnich dniach na portalu aukcyjnym Ebay.de. To jedno z serii fotografii wykonanych na terenie Woli i Ochoty, zapewne jeszcze podczas walk, lub wkrótce po kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939 roku. Fotografia wiaduktu od razu zwróciła moją uwagę – widoczne słupy kolejowej trakcji elektrycznej oraz kozioł toru oporowego ewidentnie wskazywały na rejon dworca Warszawa Zachodnia. Po chwili weryfikacji w zasadzie nie miałem już żadnych wątpliwości – to „sławny” tunel w ciągu ulicy Bema, widziany od strony Ochoty i skrzyżowania z ulicą Skalmierzycką. Widok po drugiej stronie tunelu zamyka skarpa nasypu. Ówcześnie (jak i w okresie całej okupacji) tunel przechodził bowiem tylko pod częścią torów. Wyjazd z tunelu po stronie północnej meandrował pomiędzy torowiskami, przecinając również kilka na jednym poziomie, po czym dochodził do ul. Armatniej i dopiero za jej pośrednictwem łączył się z wolskim odcinkiem ul. Bema. Doskonale jest to widoczne chociażby na niemieckiej fotografii lotniczej z okresu Powstania Warszawskiego:

W odniesieniu do opisywanego tunelu celowo użyłem określenia „sławny”, gdyż od lat 90-tych ubiegłego wieku lansowana jest teoria, że był on jednym z elementów obozu KL Warschau, używanym w roli komory gazowej. Moim zdaniem nigdy nie przestawiono żadnych sensownych i racjonalnych argumentów, które choćby w znikomym stopniu wskazywałyby na istnienie komory gazowej w tunelu. Widoczny na opisywanym zdjęciu tunel znajdował się w miejscu wschodniego, pieszo-rowerowego „oczka” obecnego tunelu, przebudowanego właściwie całkowicie na początku lat 70-tych XX wieku. Patrząc na ortofotomapę z 1945 i 2017 roku łatwo zauważyć, że stary tunel miał długość niecałej połowy tego, co istnieje obecnie. Ponadto w cyfrowych zasobach Stacji Muzeum LINK, Kuba odnalazł fotografie z 1945 roku potwierdzające, że to ten sam tunel, i co ważniejsze jego stan - wyraźnie widać, że został wysadzony przez wycofujących się Niemców i uległ zawaleniu. Wszystko wskazuje więc na to, że w okresie pomiędzy 1945 rokiem a stanem obecnym musiał zostać odtworzony właściwie od nowa.

Sięgając do własnych wspomnień, doskonale pamiętam też, że przez wiele lat oba zachodnie „oczka” nowego tunelu nie były oddane do użytku, co zresztą zdaje się potwierdzać znaleziona w sieci archiwalna fotografia.

Budowanie  hipotez w oparciu o fakt domniemanego umieszczenia komór gazowych w częściach tunelu, które nie istniały w okresie II wojny światowej, nie może być przedmiotem żadnej wiarygodnej rozprawy historycznej. Doskonałej analizy, obalającej mit komory gazowej w tunelu dokonał również na podstawie niemieckich zdjęć lotniczych pan Zygmunt Walkowski. Przy całkowitym braku dokumentów niemieckich, ale też i polskich, oraz przy emocjonalnym, a nie rzeczowym podejściu do historii trudno jest dyskutować. A w zasadzie nie bardzo jest o czym. Nie jest jednakże moim celem przekonywanie zwolenników teorii o komorach gazowych w tunelu. Po prostu, przy pojawieniu się takiej fotografii, temat ten nasuwał się siłą rzeczy. Ale to zdjęcie, to też kolejny dowód, że jeszcze wiele nieznanych niemieckich dokumentów, także fotograficznych, dotyczących naszego miasta, może ujrzeć światło dzienne.

(F, K)